Il Ciclope
Street View (se presente)
Street View è disponibile solo con Google Maps.
Descrizione

Il Ciclope

Progetto: Atlante del Patrimonio Culturale Immateriale di Sicilia

Scheda inizializzata ai fini della catalogazione iniziale. 

In fase di analisi per una prima stesura che avverrà prossimamente

Georeferenziazione orientativa

DA

FIABE NOVELLE E RACCONTI POPOLARI SICILIANI VOL. II Di Giuseppe Pitrè. In Biblioteca delle tradizioni popolari  Siciliane vol V.

LXXI – Lu Ciclòpu

Un viaggiu si raccunta ca cc’era un Rignanti, ed era maritatu. L’amici di stu Rignanti cci rigurdavanu a lu Re: — «Maistà, vidissi 313 ca la Riggina cci fa mancanzi.» Lu Re, sintennu chistu lu jornu a tavola cci fa ‘na scappata a la muglieri, ma la muglieri arrispusi ca di sti cosi ‘un cci nn’era nenti: piglia lu Re e si misi a pustiari 314 stu fattu, e vidi ca cc’era una scala sigreta ca acchianàvanu e scinnìanu pirsuni; detti ordini di pigliari a sò moglieri e fari una cava ‘nti lu mezzu di la scala, e la metti nnà intra 315 e cci fa dari una fedda di pani ed un biccheri d’acqua lu jornu. Azzùffanu 316 li servi a la muglieri di lu Re, e la mettinu nni la cava dànnucci ‘na fedda di pani e un biccheri d’acqua lu jornu; idda ca si truvava ‘ncummudata317 accattà’318 un picciliddu. Stu picciliddu criscía ad ura pi lu spaziu di dudici anni, e spissu spissu cci dicia a sò màtri: — «Mà’, pricchì stammu ccà?» — «Figliu, li me’ piccati vonnu accussì.» — «Lu patri l’haju? cci dici lu picciliddu; rispunni la mamma:

— «Sì, lu patri l’ha’ ed è lu Re. Piglia stu picciliddu cu sò matri e cumincianu a gracciari319 lu pirtusu dunni cci trasìanu lu manciari, e nesci stu picciliddu. Si vôta sò mà’ e cci dici: — «Tu, figliu, nn’ha’ curaggiu?» —

«Nn’haju, matri mia» cci dissi. — «Senti ch’ha’ a fari: acchiana susu: vidi ca cc’è setti càmmari a filu, nni stu mentri320 ca tò patri dormi, ‘nfili la manu sutta li matarazza, e vidi ca cc’è ‘na spata ‘nfatata, la pigli adaciu adaciu, e ti nni scinni nni la stadda, e pigli lu megliu cavaddu chi cc’è: cci metti la sedda, la briglia, e lu nesci; 
po’ veni a chiami a mia, cravaccàmu e nni nni jamu, cà si lu sapi tò patri, nni fa ammazzari.» Piglia a sò matri, l’accravacca nni lu cavaddu e si nni vannu. Nni stu mentri eranu nni li campagni ch’avianu lu gran pitittu tutti dui, cci dissi lu figliu a la mamma: — «Vossía cacciassi violu violu321, chi i’ scansu la via e vaju a viju pi putiri prucacciari da manciari.» Piglia e cci ‘ntoppa un bellissimu pedi di piru, e sutta stu pedi di piru cc’eranu dui chi lu guardavanu322 e avianu un occhiu sulu nni la frunti, e si chiamavanu Ciclòpi. Lu picciottu cu la spata a lu hjancu, cu lu gran pitittu ch’avia, acchiana a lu pedi di lu piru, e ‘ncumència a cogliri ed a manciari; dopu poi s’inchì’ la pitturina323; va pri scinniri di lu piru, e si risbiglianu li Ciclòpi, chi vulianu sbramari324 a stu picciottu; lu picciottu curaggiusamenti tira la sciabula e l’ammazza tutti dui. Nni stu mentri lu figliu ij’ a vidiri pi lu manciari, la mamma scontra un Ciclòpu; e cci dissi: — «Unni stati jennu?» Cci rispusi lu Ciclòpu: — «Staju jennu, ca haju un billissimu casamentu, quattru miglia arrassu di ccà, chi cci haju tutta sorta di compustìbuli di manciari325.» Rispunni la donna: — «Sintiti, i’ haju un figliu ca è ‘nta li tanti di viniri326 a circari a mia, pricciò jitivìnni chi i’ fazzu alluntanari ‘n’àtra vota a mè figliu e mi nni vegnu nni vui.» Si parti stu Ciclòpu e si nni va: arriva lu figliu nni sò matri: — «Vossa binidica327, matri; vossa
piglia, ca mi intuppà’ stu pedi di piru, abbuttativi328 di pira.» A la spidduta di li pira329 cci dissi lu figliu: — «Caminati drittu drittu, ca i’ scansu via pi putiri pircacciari330 da mangiari.» Piglia e si nni va. Sta sò matri si nni ij’ nni lu Ciclòpu, cci detti a mangiari, e si gudia cu lu Ciclòpu. Lu figliu cumincia a circari sta mamma, e vitti un billissimu  palazzu, e ddà cc’era la matrina. La mamma si adduna ca veni lu figliu; cci dici a lu Ciclòpu: — «Ammucciativi nna ‘na càscia, ca vi mettu robbi di supra, chì stà vinennu lu mè figliu, ca vidennu lu cavaddu acchiana.» ‘Nsumma, arriva lu figliu nni stu casamentu, trasi nni lu purtuni, e vidi la cavallarrizza, chi cc’era lu sò cavaddu; acchiana susu e va a vidi a sò matri. — «Mamma, cu’ cc’è nni stu palazzu?» — «Figliu, nuddu cc’è.» — «Cc’è di manciari? mangiammu: chiddu chi voli Dì’.» La mamma cci detti di manciari. — «Matri, i’ mi pigliu lu cavaddu, e vaju a vìdiri si pozzu fari ‘na pocu di caccia.» — «Sì, figliu, va addivèrtiti.» Si piglia lu cavaddu, e si nni va a caccia. Cacciava cu la sciabula ‘nfatata a li mani; chiddu cunigliu chi vidia a jazzu, appizzava cu ‘na sciabulata331, e l’ammazzava. Nni stu mentri iva cacciannu, cci ‘ntoppa un billissimu pedi di
piru granni, e cc’eranu dudici Ciclòpi chi lu guardavanu; l’assartàru sti dudici Ciclòpi; stu picciottu tira la sciabula, si misi a guirriggiari cu sti dudici Cicròpi e li ammazza. Dirimpettu a sti pedi di piru cc’èra n’âtru billissimu casamentu; cc’eranu quattru figli fimmini di Rignanti, chi l’avia pigliatu lu Magu, cumencianu chisti a fari vela332 a stu picciottu; lu picciottu si nn’adduna e si nn’ha jutu pri stu casamentu; li figli di li quattru Rignanti lu ficiru acchianari susu; acchianatu susu cumincianu a dimannari di cu’ era figliu e di cu’ ‘un’era figliu; rispusi lu picciottu: — «I’ sugnu figliu di Rignanti.» Cci cunzàru una billissima tavula, cci dettiru a manciari; a lu cavaddu ci dèttiru l’oriu. Rispusi lu picciottu: — «Lassatimìnni jiri, ca quarchi quattru miglia arrassu di ccà cc’è n’âtru billissimu casamentu ca cci lassavu a mè matri333.» Dumanna licenza e si nni va. La matri si adduna ca veni lu figliu e fa ammucciari a lu Cicròpu; arrivatu lu figliu scravacca, scàrrica la caccia, l’acchiana susu, e la porta a sò matri, ligànnucci sempri li mani334; ubbidienti a sò matri. La mamma cumencia a ‘pparicchiari la caccia, cci allesti lu manciari, lu fa manciari binissimu a lu figliu. Livatu di manciari lu figliu, rispusi la matri: — «Moru! chi duluri! chi duluri!» — «Oh matruzza, chi cci voli pi passari stu duluri, ca i’ fazzu nzoccu diciti vui?» — «O figliu figliu, cci dissi la mamma, quannu era a la casa di
tò patri, e mi vinia stu duluri, pigliava ad unu, e mi mannava a pigliari tantìcchia d’acqua di la Ciblicanna.» — «Lestu, matri, ca ora cci vaju!» Subbitu va a nesci lu cavaddu, e si nni va a circari st’acqua di Ciblicanna; va a passa di ddu palazzu unn’eranu li quattru figli di Rignanti, acchiana susu; a lu cavaddu cci dèttiru l’oriu e ad iddu cci dèttiru a manciari. Dici lu picciottu: — «Mi dati nutizia di l’acqua di Ciblicanna?» Rispusiru li picciotti e cci dissiru: — «O figliu figliu, nn’hannu passatu giuvini, ma nun hannu turnatu cchiù! Sintiti ch’âti a fari: pigliàti ssu violu drittu, e viditi ca vi ‘ntoppa una chianura, e viditi ca cci sunnu quantità di vistioli335; nn’ammazzati unu; jinchìti un paru di vertuli di tozza di carni e viditi ca caminannu ‘n’âtra pocu di via vi ‘ntoppanu du’ liuna cu li mazzi ‘n manu; e ‘mmezzu di sti du’ liuna cc’è la funtana di l’acqua di Ciblicanna; poi pigli336 la carni e la ‘ncumenci a jittari un pezzu a chiddu, e un pezzu a chistu liuni; si tu ha’ curaggiu, mentri sti liuna si mancianu la carni, tu pigli lu baccaruni337, e l’inchi di acqua, e ti nni torni subbitu. Poi quannu ti rinescinu tutti cosi, veni a passi arrè di ccà.» — Piglia lu picciottu, si metti a cavaddu, e si nni va; arrivatu alla chianura,  ammazza lu vo’338 e inchi un paru di vertuli di carni, e si nn’ha jutu; arrivatu a li du’ liuna comencia a dari carni a li liuna, mentri chi si manciavanu sta carni, va a inchi lu baccaruni di st’acqua di Ciblicanna e si nni torna unn’era lu cavaddu, si metti a cavaddu, e si nni va nni li picciotti chi cci ‘nsignaru sta via; scravaccà’ ed acchianà’ susu nni
li picciotti; li picciotti, comu lu vittiru arricògliri cu l’acqua, cci cunzàru la tavula e cci dèttiru a manciari; e a lu cavaddu l’òriu. Nni stu mentri mancia lu picciottu, li
quattru figli di li Rignanti cci levanu l’acqua chi purtava di la Ciblicanna, cci mettinu ‘n’âtra partita d’acqua, e idda cci porta st’acqua a sò matri; la mamma comu lu
vitti affacciari cumincia a lamintarisi: — «Moru! chi duluri!» Lu figliu acchianava cu l’acqua; dànnucci l’acqua, idda si la vivi, e cci passà’ lu duluri; poi cci detti a manciari a lu figliu, e cci dissi: — «Sa’ chi faciva i’ cu tò patri? chiantava cincu chiova ‘n terra, e poi nni mittìvamu ‘n cruci tanticchia i’ e tanticchia iddu e nni alienàvamu ad arrìdiri.» Sò figliu cci dissi: — «Chiantammu li chiova, e facemmu videmma accussì comu faciva vossìa cu mè patri.» Chiantati li chiova nni lu solu di la càmmara, sò matri cci attacca a lu figliu prima; attaccatu chi fu, va a chiama a lu Ciclòpu, piglia la stessa sciabula di lu figliu, e lu fa ammazzari: lu fannu tozza tozza, lu mettinu ‘ta ‘na visazza339 e lu mettinu supra lu cavaddu; lu jittaru fora di unni piglia piglia340. Lu cavaddu, chi era ‘nsignatu di jirisìnni nni ddu casamentu, si nni ij’; li picciotti Rigginotti vidennu lu cavaddu lu traseru dintra, e cci livaru ‘na visazza di supra; scarricata chi fu la visazza, cci vannu a trovanu lu corpu di ddu picciottu; lu pigliàru tuttu e lu cuminciaru a situari pezzu pri pezzu, e li mìsuru341 a corpu d’omu; poi pigliaru l’acqua di la Ciblicanna, cuminciaru a zabbiarlu342 tuttu cu l’acqua, e rivinni lu picciottu di bel nuovu, dicènnucci a li picciotti: — «Oh chi durmuta chi m’haju fatto!» Rispusiru li picciotti: — «Talè unn’èritu misu!343» e cci cuntàru tuttu lu passatu. — «E ora, dici lu picciottu, ch’haju a fari cu mè matri?» Dicinu li picciotti: — «Arrivatu chi si’ nni tò matri, ti finci stizzatu, apri tutti li càmmari e li casci, e li cerchi tutti, truvannu a lu Ciclòpu, lu pigli e lu porti nni lu cammaruni, lu cchiù granni chi cc’è, e poi cci dici: — «Mà’344, i’ v’haju datu tanti piaciri, ora nn’âti a dari unu a mia.» Rispusi la mamma; dici: — «Chi hê fari?» —
«V’aviti a pàrtiri di chidda spica di muru345, e lu Ciclòpu di l’âtra spica di muru, arrivati nni lu mezza di la càmmara vi abbrazzati.» Nni stu mentri chi eranu abbrazzati, piglia la sciabula e cci taglia li testi a tutti dui, e spirisci lu ‘ncantamentu di ddu palazzu; si parti lu picciottu e si nni va nni li figli di li Rignanti; rispusiru li figli di li
Rignanti: — «Semu livati di lu ‘ncantamentu, ora si’ tu lu patruni di nuàtri quattru; di zoccu vô’ fari nni fa’.» Rispunni lu picciottu: — «Dicitimi di cu’ siti figli, ca v’hê jiri a lassari una pri una nni li vostri patri?» Si piglia sti quattru picciotti e cumincianu a caminari pi la cità di Palermu; si ‘mmarcàru, e si nni jeru a Napuli; si allòcanu ‘na billissima lucanna, e iddu fa dari l’ammasciata a lu Re. Lu Re com’appi la figlia, cuntenti chi nun si pò diri, la vulía dari a lu furasteri; ma iddu dissi ca nun avia
st’idea. Parti cu li gran cumplimenti, e cci va a lassa l’âtri figli a li Rignanti di lu Partuallu, di la Spagna e di la Russia; e tutti lu vulevanu pri jènnaru. Lu Rignanti di
Russia era ‘Mperaturi; e lu picciottu si marità’ cu la figlia di lu ‘Mperaturi di Russia, ca era bedda di biddizzi rari, e li dinari l’avia cu la pala. Basta: si spusaru e tinniru lu gran fistinu di abballu. Iddi ristaru maritu e muglieri, E nâtri comu tanti sumeri.
Cianciana346

313 Vidissi, badi.
314 A pustiari, ad osservare di nascosto.
315 Nnà, per euf., là dentro.
316 Azzùffanu, qui: prendono con violenza; e sembra l’it. acciuffano.
317 ‘Ncummudata, qui gravida.
318 Accattà’, partorì

319 Gracciari, raschiare.
320 Stu mentri, nel mentre.
321 Cacciassi, cacci il cavallo luogo la via.
322 Lu guardavanu, custodivano il pero.
323 S’inchì la pitturina, riempì di pere quel vuoto tra il petto e la camicia.
324 Sbramari, sbranare.

325 Compustìbuli di manciari, comestibili da mangiare: superfluità di forme
popolari come le seguenti: Malatu ‘nfirmu, (ammalato grave); vina arteria (arteria), emurraggía di sangu, equitazioni a cavaddu ecc.
326 Che è in sul venire.
327 Ella mi benedica.
328 Abbuttativi, saziatevi.
329 Dopo d’aver ella mangiate le pera.
330 Pircacciari, lo stesso che: prucacciari.

336 Le principesse fatate continuano il discorso col tu.
337 Baccaruni, accr. di bàcara, nelle prov. di Trapani e Girgenti, grossa
brocca.
338 Vo’, bue

339 Lo tagliano pezzi pezzi e lo mettono dentro (‘ta per ‘nta, ‘ntra, dintra,
entro) una bisaccia.
340 Lo buttarono alla ventura, da qualunque parte esso andasse.
341 Mìsuru, per mísiru, misero, unirono, legarono.
342 Zabbiari, tuffarlo nell’acqua.
343 Guarda dov’eri (éritu eri tu) messo.

344 Notisi come il dialogo che debbe avvenire tra il figlio e la madre, predetto dalle principesse fatate, mentr’esse lo prenunziano passa in bocca alla madre
e al figlio stesso, sparendo la figura delle donne. Questo, siccome si sarà potuto vedere, non è infrequente nelle novelle, ove il popolo parla schietto, semplice, quale gli viene dal cuore il linguaggio.
345 V’avete a spiccare da quell’angolo di stanza.

46 Raccontato al sig. Gaetano Di Giovanni dal marammiero maestro Giuseppe Restivo.

Inserimento scheda: Ignazio Caloggero

Foto: 

Contributi informativi: Ignazio Caloggero

Nota: Il popolamento delle schede della Banca dati Heritage, procede per fasi incrementali: catalogazione, georeferenziazione, inserimento informazioni e immagini. Il bene culturale in oggetto è stato catalogato, georeferenziato ed inserite le prime informazioni. Al fine di arricchirne i contenuti informativi sono graditi ulteriori contributi, se lo desiderate potete contribuire attraverso la nostra area “I Vostri Contributi

Nota esclusione responsabilità

Dai una valutazione (da 1 a 5)
0.000
Invia una comunicazione all'autore della pubblicazione
[contact-form-7 id="18385"]
Share