Il-vurza, lu firriolu u lu cornu 'nfatatu.
Ara wkoll il-varjant: "Il-Barka tal-Missier"
Proġett: Atlas tal-Wirt Kulturali Intanġibbli ta' Sqallija
Karta inizjalizzata għal skopijiet ta' katalogar inizjali.
Taħt analiżi għall-ewwel abbozz li se jsir dalwaqt
Ġeorreferenzi tal-orjentazzjoni
DA
FAIRY TALES ĠODDA U FOLK TALES SILJANI VOL. IL Minn Giuseppe Pitre. Fil-Librerija tat-Tradizzjonijiet Popolari Sqallin vol IV.
Xxviii
Il-vurza, lu firriolu u lu cornu 'nfatatu.
Tghid ca 'na voto cc'era un patri e avia tri figghi, e nun pussidia àutru chi 'na casa. A jornu si la vinníu e si risarbau li tri pisola (1083) quddiem il-bieb. Stu patri muribunnu, e xewqa kien fari tistamentu; il-ġirien kollha qalulna: "Imma lil min trid tmur lassari?" m'għandek xejn!" It's n fact that they don't call us cci vulevinu lu Nutaru. Lu 'ntisiru àutri ħbieb, u cci lu ficiru call. Vinni lu Nutaru u cci dumannau chi cosa avia a scriri; iddu cci wieġeb: — «Avía 'na dar żgħira; Irbahha u salvajt lili nnifsi t-tliet postijiet ta’ rqad fuq il-bieb ta’ barra; a me figghiu lu granni cci lassu lu primu pisolu; a lu minzanu, lu secunnu; ea lu picciulu, l-urtimu pisolu.'
Li tri figghi ca èrinu di mala cunnutta, e chi li juncia lu pitittu e la fami macari (1084), doppu ca muriu lu patri, lu figghiu granni pinsau and I said: — «Iu ccà, 'ntra stu paisi, nun pozzu campari. ; ora mi scippu lu pisolu ca mi lassau mè patri, e mi ni vaju 'ntra n'âtru paisi.» La patruna di dda casa, quannu iddu lu iju ppi scippari, cci dissi e lu prïau di nun scipparlu, pirchì cci lu pagava; ma chiddu dispittusu cci said: — «Gnurnò, me patri lu pisolu mi lassau, e lu pisolu mi scippu e mi lu portu.» Tabilħaqq sippau lu più solu e ddà trovuu vurza żgħira ħafna; si la pigghiau, si 'mpuníu lu pisolu e partiu. Arrivannu a certu statu, ppi arripusàrisi si spuníu e maniau la vurza: — «O vurza,
nescimilli (I told us) dui grana, ca mi ni accattu pani!» E subbitu trovuu dui grana ni la vurza! Iddu comu li vitti, għidtilna: —. «O vurza, 'ca (1085) nèscimi cent'unzi!» e la vurza cci li niscíu, e d'accussì sichitàu (1086) sinu a quantu
iddu vosi. Allura allura fu riccu e si fici nèsciri tanti dinari sina ca si frabbicau un palazzu 'n facci a chiddu di lu Re. Di ddà sempri overlooked; e sicco di 'nfacci la figghia di lu Re overoked, iddu silo ficiu a fàrisi l'amuri, e tantu ca pigghiau friendship ccu lu Re e cci ija 'n casa. La figghia di lu Re vidennu ca chistu era aktar riccu di so papa, nghidlu: — «Tannu iu mi pigghiu a tia ppi maritu quannu tu mi dici d'unni ti veni kollox stu dinaru.» E chiddu minghiuni minghiuni (1087) si cci fiduciau 'ntra lu bonus, e cci mustrau la vurza. Chidda bla scannaliarlu, quannu si curcau l'alluppiau, cci fici 'n'àutra vurza la stissa, e si pigghiau chidda ca niscía dejjem
dinari. Quannu chiddu si n'avvitti; si piruasi di lu kollox e prima manciari sirsu a vìnniri tutti cosi, fina a addivintau poviru e pazzu, non avennu aktar unni cadiri e muriri (1088.)
'Ntra stu tempu iddu avia saputu ca sò frati lu minzanu era riccu; pinsau, e si nni iju ni lu frati; Arrivetu, si vasaru e si abbrazzaru, e cci cuntau la sò sfurtuna, e cci spïau: — «Ma tu comu addivintasti accussì riccu?» U
chiddu cci cuntau, ca nun avennu aktar nenti, si va scippau (1089) lu pisolu ca cci avia lassatu sò patri, e ddà sutta truvau 'n (un) firriuleddu, si lu pigghiau, si 'mpuníu lu pisolu e si ni iju; ppi spassu si misi lu firriuleddu e s'addunau ca l-aġenti non lu vidianu aktar; pruvau 'n'àutra voto, e mentri ca era ccu tanti agenti si lu misi, e chiddi nun lu vìttinu. Allura min int? Stava murennu di fami, pinsau di tràsiri 'ntra 'na putía, si pigghiau pani, mangiari e àutru, e si ni iju senza vìdilu nuddu; d'accussì allura sicutau a'rrubbari ni l'arginteri, ni li niguzianti; arrubbava lu priccàcciu ni lu Re, fina a quannu arricchíu, ca nun avia aktar chi fàrinni di li dinari (1090). — «Sannunca, cci dissi lu frati puvireddu, 'ca s'annunca (1091), frati caru, fammi lu piaciri: 'mprestimi stu firriuleddu ppi quantu mi accomitu iu, e poi ti lu tornu;» e lu frati, ca lu tixtieq beni, għidtilna: — «Iva, pigghatillu; sis sinjur, u mbagħad terġa’ lura għandi.” — «Iva, fratuzzu miu; iu doppu ca m'accòmmitu (1092), lu firriolu ti lu portu.» Cci pigghiau nar, u si ni iju. Barely niscíu, 'n subitu lokalu a fari lu sò duvi ri arrubbannu aktar peju di sò frati dinari, oru, argintaria, e tuttu chiddu ca putía affirrari. Quannu fu bonus accumitatu, si ni turnau a jiri ni lu Re, e sicutau l-amuri ccu la Rigginotta. Rigginotta ca lu vitti n'àutru aktar riccu di prima, accuminciau 'n'àutra vote a pigghiarisillu ccu lu bonus: — «And di unni ti vìnninu sti dinari? e comu si' accussì riccu, ca mancu mè papa ghandek hafna summi? Si tu mi lu dici, a manu (1093) ti fazzu cuntenti e ni maritamu.» E iddu ca cridía tuttu, si cunfidau 'n'àutra vote u cci ammustrau la firriuleddu. Imma Rigginotta min jaħseb fil-fanali? Għidtilna — «Taf lil min ngħidilkom? eat mu l-ewwel u wara ni addivirtemu. Allura iddu mangiau e vippi, e la Rigginotta lu alluppiau 'n'àutra voto, fici 'n (un) firriuleddu lu stissu, e cci arrubbau chiddu ca facia sparìri li Cristissi. Iddu si turnau to arzari, cci pigghiau fires and yes ni iju, imma vitti doppu, ca lu firriuleddu nun l-avia aktar, e nun chiddu stissu ca avia prima, pirchì sulennu
iddu jiri ni 'na picciotta ccu sei frati quannu avia lu sò firriolu, e ddà la vasava e cci parrava prima di tutti, e chiddi nun lu vidèvinu, turnau a jiricci, ea lu sò solitu trasíu filwaqt li tutti kienu assittiti, e zittu zittu cridennu. comu era prima ca nun lu vidia nuddu, la iju a vasari e strinciri; ma sta voto ca li frati lu videvinu beni, si susèru tutti e ppi l-ultraggiu ca cci avia fattu, lu accutufàru 'ntra li vastunati (1094), e quannu cci fixaru bonus lu jimmu, (1095) e nni lu ficiru jiri aktar. crooked ca drittu. Allura, puvireddu, nun avennu aktar comu fari, doppu ca si guariu li spaddi caminava menzu arrigulari, pinsau di turnarisinni a lu sò paisi ppi buscàrisi e tozzu di
pani cu lu sò travagghiu. Imma ddà waslu 'ntisi ca lu sò patrijiet kien sinjur; avia bellu palazzu, u mantinia tant criati. Iddu pinsau u qal: «Ora mi ni vaju ni mè frati lu picciulu, ca certu nun m'arribbutta»; u 'nfact cci iju.
Quannu sò frati lu vitticci I said: — «O caru frati, e unni ha' statu, ca mi paria ca a st'ura eri mortu!» Si lu vasau e abbrazzau facènnucci 'na gran facci. Quannu si vitti accittatu d'accussì, iddu pigghiau curaggiu e cci spijau:—
"Imma kif sirt sinjuri?" E chiddu: — «Isma, tafu ca lu patri mi lassau l-urtimu pisolu; 'n (un) jornu ca iu era dispiratu, mi lu scippai ppi vinnirimillu; e ddà sutta truvai 'n (un) cornu; comu lu vitti, ppi spassu lu vosi sunari, ea
corpu comu sunai niscèru tanti surdati, e mi dissiru: — «Chi cumanni?» Allura iu mi arritirai lu sciatuni (1096) e li surdati s'arritiraru 'n'àutra vote. Quannu m'assicurai di lu fattu, furriai (1097) tanti citta facennu cu li me' surdati guerri e battalli (1098) ppi arricogghiri dinari, e quannu vitti ca avia tanti summi, mi ni riturnai, mi frabbricai stu palazzu e d'accussì sugnu riccu e mi ammantegnu.» Doppu ca lu frati 'ntisi lu kollox, cci addumannau ppi grace of
'mpristàricci lu cornu pi quantu s'arrichía iddu, e doppu cci lu turnava a dari; u lu poviru patrijiet cci lu dèsi u cu pattu di turnariccillu.
Doppu ca cci lu dèsi, si vasàru e si abbrazzàru e lu frati puvireddu iju a prucuràrisi vintura. 'Nfatti si partíu ppi 'na citta ca si luminava (1099) ppi riccazzi, agghicau d, sunau lu cornu 'nfatatu, e kontedàru a nèsciri tanti surdati; quannu iddu jinchíu 'n (un) gran chianu, cci urdinau a tutti di sacchïari dda ċitati. Li surdati nun ficiru di lu scànciu, e n'abbrevi tempu si ricosiru caricati, (1100) cci cunsignaru them summi di li dinari, tuttu l-oru, l-argentu erichzzi ch'avianu pigghiatu e parteru. A chiddi ca nun żviluppvinu nenti, si li sucau 'ntra lu cornu e si ni iju ni la città unni cc kien is-soltu Rigginotta. Arrivatu ddà pusau ni la aktar ricca lcanna, fici pusari e cunsarvari lu kollox, e si sucau ni lu cornu tutti l'àutri surdati. Doppu si sarvau lu cornu e si ni iju 'n'àutra vote ni la Rigginotta. Quannu la Rigginotta lu vitti, cci fici 'na facci granni, and macari all the famigghia di lu Re. A lu menzijornu lu 'mmitaru a tavula rutunna, e iddu s'arristau ddà. Imma Rigginotta 'n (mhux) avia àutru pinser, li ta' għarfien komuni iddu arricchíu 'n'àutra jivvota; ehaucari a lu solitu a fàricci pulizzii, a pirisillu cu lu bonus, finu a quannu tanti cci ni dissi e tantu fici ca iddu cci cunfidau ca avia lu cornu 'nfatatu e putia fari nèsciri di lu cornu ma miliuni di surdati; e cci lu fici vidiri. Rigginotta si fincíu all babba, ea lu menzijornu a tavula
lu alluppiau pi vintiquattr'uri. 'Ntra stu tempu cci pigghiau lu cornu 'nfatatu e cci ni fici unu ca nun sirvía.
Quannu Arrivanni lu 'nnumani, lu Re e la Rigginotta lu licinziaru murtificannulu pirchì s'avia 'mbriacatu; iddu si ni iju mutu mutu, e partíu ppi n'àutru paisi, jiżviluppawnusi tutti li richezzi e li dinari ca still pussidia; imma żgur
Puntu cci nisceru tnax latri u lu vulevinu arrubbari, imma iddu ca pinsau ca avia lu cornu, a corpu jittau manu a li latri u si addifinniu u allura sunau lu cornu ppi nèsciri kollha oversold u armati battle ppi biex joqtluhom kollha tnax.
oħrajn. Ma appi vogghia di sunari e fàrisi lu forte, cà li latri lu rubbaru, l'accutufaru 'ntra li vastunati, pirchì facia lu prisintusu cu dudici armed, e pi miraculu lu lassaru 'nterra aktar vivu ca mortu cu lu cornu a la vucca ca sunava ta paru (1101). Ma all'urtimata si misi accura (1102), cà lu cornu nun era aktar chiddu 'nfatatu, e nun avennu aktar chi fari, e pinsannu ca era consumtu iddu e tutti li so' frati, pinsau di nun campari aktar e di jirisi a. jittari ta
supra 'na timpa pi inspirations. Arrivau, doppu ca caminau tantu, supra lu lippu di la timpa, e jittannu 'n (un) sàutu si jittau di ddà supra, ma prima di menza timpa 'mpiccicau 'ntra l'aria 'ntra a pedi di ficu niura; e vidennula carricatuna di ficu, pinsau di fàrisi 'na panzata di ficu (1103) u jien għedt: — «Armenu ch'io die cu la panza sazia,» u lokalu a mangiari. Imma wasal si ni avia man 'na trintina, caru a spuntàricci tanti e tanti corna ni testa, ni la facci, ni lu nasu ppi addivintau veru mustruusu; e dispirannusi aktar dicchiù, pi ammazzàrisi tunnu si jittau 'n'àutra vote; ma doppu ca avia fatto corchi centu parmi àutri, 'mmisca e 'mpiccica supra 'n'àutra ficu janca, (1104) aktar carricata di la prima. Lu puvireddu kien kollox ammaccatu, and pinsau d'arripusarisi 'n (un) pocu; ma vidennu ddi belli ficu, I said: — «Corna aktar di chiddi ca haju nun mi ni ponu (1105) nàsciri; iu dejjem haju a muriri: ora m'addubbu (1106).” — E 'nfatti cuminzau a manciarisinni; barely si ni avia mangiatu tri, s'addunau ca si cci qabel 'rritiratu tri corna; allura cuntintuni sicutau a mangiari ficu u kull wiehed ca si ni ate cci scumparia 'n (un) cornu. Vidennu chistu, ni mangiau tanti aktar finu ca si cci arritiraru tutti, e arristau smooth and tunnu aktar megghiu di prima.
Quannu si vitti senza corna, pinsau di scinniri passu di lu ficu, e arrampicuni acchianau timpu timpu (1107) sinu ca Arrivau ni la ficu niura, dda ni cugghíu 'na bella vacciniturata (1108) e si ni iju a la citta comu megghiu potti.
Doppu poġġihom ficu 'ntra 'n (un) bellu cannistru, si vistiu di massàru, e iju a vìnniri ddi ficu billissimi, cà erinu fora tempu, sutta lu palazzu riali. Korpus kien jissejjaħ minn (minn) is-sintinedda; acchianau supra e si li 'ccattau tutti lu Re. Lu ħlasru e iddu cci pigghiau license vasànnucci lu jinocchiu (1109). A lu menzijornu lu Re cu l-famigghia kollha si mangiàru ddi billissirni ficu; u peress li Rigginedda għoġbu ħafna aktar, iva nieklu aktar minn kollox.
Comu sbrigaru di mangiari, a corpu si vittiru ch'erinu chini di corna 'ntra all the face, and most of all n'avia the Rigginotta. Allura si cunfùsiru kollha u ma kienu jafu ebda cchi fari pi livarisilli. Sejħilhom ċirusichi (1110) tal-iċċitati, imma
chiddi si cunfusiru, e cci dissiru ca nun cc'era chi ajutu daricci. Quannu lu Re 'ntisi chistu, fici 'n (un) bannu, e dissi ca a cui li libbrâva di sti corna, cci cuncidia la grazia ca want, e cci dava chiddu ca disidirava.
Quannu lu parruscïanu di li ficu (1111) 'ntisi lu bannu jittatu, si ni iju ni la ficu janca, ni va a côsi 'n bellu panàru (1112), e si misi li 'ntra 'na speċi di vurza, si fincíu cirusicu. , e iju ni lu Re. La sintinedda lu fici allura ttrasiri: e
acchianau 'n palazzu. Doppu si prisintau a lu Re e ci dissi: — «Riali Maista, iu vi sarvu a tutti e vi levu li corna….» - La Rigginotta comu 'ntisi chistu, a corpu iju ni sò papa, u qalilna: - "Maistà, li primi l-aviti a fari livari a mia." E lu Re accunsintiu us. Allura lu cirusicu si la purtau ni 'na strofa pi ottu jorni. Quannu iddu fôru 'nchiusi, lu cirusicu cci għidt lil Rigginotta: "Tista' tgħidli iva jew le? (u cci xewqa cunuscenza). Issa isma min int
dicu fil-qosor: si tu mi torna la vurza ca jetta dinari, la firriuleddu 'nvisibuli e lu cornu 'nfatatu, ti levu tutti li corna, sannunca ti ni fazzu nasciri n'àutru tantu.» La Rigginotta ca avia provvista e 'ntisu tanti duluri e sapia ca iddu
avia tant 'nfatati, cci critti, e ci dissi - «Si iu ti kollox kollox, tu m'a livari li corna e poi a pattu ca.
ha' a esseri me maritu.» Iddu accunsintiu, e la Rigginotta cci cunsignau la vurza, lu firriuleddu e lu cornu 'nfatatu; allura cci fici mangiari tanti ficu janchi pi quantu corna avia, e ci arritiraru tutti. Wara r-Rigginotta
non avia aktar corna, iddu li fici cadiri a lu Re and a la Riggina e a tutti chiddi ca n'avianu, e poi cci adduman (1111) Parruscianu, della parl. per parruccianu, dak li dejjem iservi lilu nnifsu f’ħanut jew ħanut bħal dan; jew saħansitra dak li spiss ibigħ lill-istess individwu. Għalhekk dan it-titlu lill-bejjiegħ falz tat-tin lill-Qorti. nau pi grace of vuliri a la Rigginotta pi spusa. Lu Re cci lu granted, u allura jittàru 'n (un) bannu, u iva maritaru. Iddu turnau lu firriuleddu e lu cornu ad di li so' frati, e si tinnì la vurza jetta-dinari, e arristau pi dejjem jènniru di lu Re. Lu Re doppu n'annu bites, e arristau iddu cu sò mugghieri Re e Riggina. cuntenti u filici
U l-ebda għenieqed komuni ta 'għeruq.
Màngano1113
1083 Pisola, sm plur. tal-pisolu, briks. F'Palermo, pisula hija biċċa briks fit-tond użata għall-hekk imsejħa logħba tal- pisuli.
1084 Macàri, avukat, ukoll, bl-istess mod.
1085 'Ca della parlata, għal 'nca, 'unca, dunca, għalhekk.
1086 U hekk kompliet (ikompli). Sichitari, tad-diskors li għandu wkoll sicutari; fi
Salaparuta siguitari.
1087 Minghiuni, tal-pronunzja wkoll ta’ Trapani u Marsala. ghal minchiuni.
1088 Frażi komuni ħafna għal dawk li marret kissru mingħajr is-salib ta’ a
flus.
1089 Si va scippau, mar jaqbad, jinqala.
1090 Hawn tispiċċa r-rakkont li l-aħwa għani jirrakkonta dwar l-avventuri tiegħu; li
kif jidher, ir-rakkont isir fir-rakkont.
1091 Sannunca, jekk hu hekk, qallu l-fqir ħu, allura jekk hu hekk...
1092 Wara li nistabbilixxi (nissewwi, nagħmel xi flus).
1093 A la manu, imbagħad u hemm, mill-ewwel.
1094 Accutufàru minn accutufàri, f'Palermo accutufàri, biex tħabbat sew.
Hawn: ħallewh imsawwat taħt is-swat. — Dan il-perjodu huwa twil wisq għan-nies.
1095 Fixers lu jimmu, literal. jiffissaw il-ħotba; u fig. jingħad li jsawwat bil-qawwa lil xi ħadd.
1096 Imbagħad ġibt in-nifs, ġibt man-nifs. Sciatuni, accr. ta 'sciatu, li huwa mitkellem għal hiatu fil Girgenti, ciatu in Pal. u Sqallija kollha.
1097 Furriari, tal-parl., għal firriari, dawra.
1098 Battalla, għal battagghia, tad-diskors; battalja
1099 Luminari, idjota. għan-numri; għalhekk għandna 'lluminari, aluminari, 'lluminata (fama).
1100 Is-suldati ma għamlux mod ieħor, u fi żmien qasir irtiraw mgħobbija.
1101 Bil-qarn fil-ħalq, daqq għal żmien twil, mingħajr interruzzjoni.
1102 Sar attent, għassa.
1103 Hawn hu l-verżjoni ta’ din it-taqsima: «Jasal; wara mixi ħafna
fuq il-papoċċ (lippu, ħażiż proprju misjub fuq postijiet niedja) ta 'wieħed
irdum, u ta qabża, tefa lilu nnifsu minn hemm fuq. Imma f’nofs l-irdum, baqa’ mwaħħal, fl-arja, ma’ siġra tat-tin sewda, u raha mimlija (bit-tin), ħaseb li jieħu
festa tat-tin.”
1104 Imma wara eċċ. Imma wara li jkun għamel mitt pali oħra, jaqbad u jinqabad
fi fig iehor.
1105 Ponu, tal-kelma mitkellma, għal ponnu, jistgħu.
1106 Addubbarisi, v. refl., ħu siġġu, aġġorna lilek innifsek hawn.
1107 Timpu timpu, tad-diskors; fi kważi Sqallija kollha: tincu tincu, tal-ħjut.
1108 Muccaturata, daqs kemm imur ġo muccaturi, li hu maktur, moccichino, eċċ.
1109 Jinòcchiu, sm tal-kelma mitkellma, għal dinòcchiu (Palermu), cunòcchiu (prov.
tal-Girgenti); ginocchiu (f'diversi postijiet), irkoppa. Hawn użu ġdid għal
tradizzjonijiet popolari: li kiss l-irkoppa tar-Re.
1110 Cirùsichi s. plural ta' ċirùsicu, kirurgu, kirurgu. X'imkien ieħor ciarùsicu,
chierùsicu, chirùsicu, chirùricu, chiéruricu, chiàruricu, medicu ta' chiaga, a
b’differenza mit-tabib fiżiku, li jissejjaħ medicu di pusu (polz).
1112 Basket sabiħ imur jiġri
1113 Miġbura mis-Sur. Salvatore Pasquale Vigo ta’ Leonardo.
Inserzjoni tal-biljett: Ignazio Caloggero
Ritratt:
Kontribuzzjonijiet ta 'informazzjoni: Ignazio Calogero
